Wieczerza wigilijna: znaczenie potraw. Symbolika dań na wigilijnym stole
Znaczenie wigilijnych potraw to ważna część naszej tradycji bożonarodzeniowej. Dlaczego jest ich 12, jaka jest symbolika wigilijnych dań, czemu trzeba spróbować każdego z nich? Jakie jest magiczne znaczenie poszczególnych składników wigilijnej kolacji? Co koniecznie powinno się znaleźć na wigilijnym stole?
Spis treści
- Wigilijna kolacja - tradycje
- 12 potraw wigilijnych - skąd ta liczba?
- Symbolika wigilijnych potraw
- Dlaczego buraki, kapusta i czosnek to wigilijne jarzyny?
- Galeria: Barszcz wigilijny - 9 przepisów na czerwony barszcz na Wigilię
- Galeria: Ile kalorii mają potrawy wigilijne
Wigilia Bożego Narodzenia jest świętem chrześcijańskim, lecz niektóre przesądy i zwyczaje z nią związane mają swoje korzenie w ludowych wierzeniach przedchrześcijańskich. Wieczór wigilijny jako moment graniczny, związany z przyjściem na świat Boga, był uznany za wieczór w pewnym sensie magiczny - wszystko, co wtedy się zdarzyło, miało wpływ na cały kolejny rok. Nieprzypadkowo ustalono datę Bożego Narodzenia na czas zimowego przesilenia, by wierzenia pogańskie połączyć z chrześcijańskimi.
Wigilijna kolacja - tradycje
Najwięcej zwyczajów dziś wiąże się z wigilijną kolacją, z rozpoczęciem której zaczekać należy do pojawienia się pierwszej gwiazdki. Stanowi to nawiązanie do gwiazdy betlejemskiej, zwiastującej narodziny Jezusa i prowadzącej do niego trzech mędrców ze wschodu - znanych jako Trzej Królowie.
Przed posiłkiem dzielimy się opłatkiem, symbolem chleba, aby chleba nie zabrakło w przyszłym roku. Dawniej gospodarz dawał opłatek również zwierzętom, co miało uchronić je od chorób. Należy spróbować każdej z potraw wigilijnych - każda z nich ma znaczenie symboliczne, a zjedzenie choćby odrobiny każdej z co najmniej 12 z nich ma nam zapewnić dostatek jedzenia. Pod obrus kładziemy sianko na pamiątkę żłóbka w stajence, który był pierwszym posłaniem małego Jezusa.
Zostawiamy wolne miejsce dla wędrowca symbolizującego Chrystusa. Te zwyczaje sięgają tradycji przedchrześcijańskiej, prasłowiańskiej, wyróżniając ten wieczór i kolację spośród wszystkich innych w ciągu roku. Dawniej wierzono, że w najdłuższą noc w roku duchy przodków opuszczają kurhany i sprawdzają, czy o nich nie zapomniano. Dodatkowe miejsce przy stole było przeznaczone dla nich.
12 potraw wigilijnych - skąd ta liczba?
Liczba potraw na Wigilii była niegdyś zupełnie inna niż jest dzisiaj. Niegdyś wierzono że nieparzysta liczba potraw przyniesie domownikom szczęście i dlatego podawano np. jedenaście lub dziewięć dań - w zależności zamożności domu, w którym przygotowywano wieczerzę wigilijną. Jedenaście potraw znajdowało się zazwyczaj na stole na dworach magnackich, a dziewięć u szlachty. Ludzie ubożsi spożywali tylko siedem lub mniej dań. Nie były to jednak liczby przypadkowe. Siedem to liczba dni w tygodniu, a dziewięć było chórów anielskich.
Dziś tradycja uległa nieco zmianie. Na bożonarodzeniowym stole powinno być dwanaście potraw, co dla naszych przodków oznaczało bogactwo. Dwanaście ma symbolizować liczbę apostołów, którzy razem z Jezusem zasiadali do ostatniej wieczerzy, choć może to się kojarzyć raczej z Wielkanocą niż Bożym Narodzeniem.
Symbolika wigilijnych potraw
- Ryba - na wigilijnym stole ryba pojawia się jako przypomnienie o chrzcie, zmartwychwstaniu i nieśmiertelności Jezusa. Na każdym obrazie przedstawiającym Jezusa i apostołów podczas ostatniego posiłku, widnieje chleb, wino i ryba, która stała się też symbolem chrześcijan. Aby w nowym roku liturgicznym zapanował spokój i harmonia, ryba musi znaleźć się w wigilijnym menu. Niezależnie jednak od tego, jaka ryba znajdzie się na wigilijnym stole, jej obecność jest oznaką obecności i wiary Chrystusa. Karp, najczęściej podawany podczas Wigilii jest symbolem długowieczności - kto go skosztuje, będzie żył długo.
Dlaczego buraki, kapusta i czosnek to wigilijne jarzyny?
Oto potrawy, które zgodnie z tradycją muszą znaleźć się na wigilijnym stole:
- Kapusta podawana jest podczas Wigilii na wiele sposobów.Według dawnych wierzeń kapusta zawiera życiodajną siłę, dzięki której wszystko, zarówno przyroda jak i człowiek, budzą się do życia.
- Czosnek: w południowo – wschodniej części kraju po dzieleniu się opłatkiem, domownicy sięgają po czosnek, który następnie spożywają razem z chlebem i solą. Czosnek jest symbolem zdrowia, a w połączeniu z chlebem i solą gwarantuje domostwu obfitość.
- Fasola - znak płodności, urodzaju, oraz pieniędzy - ich przyciągania. Potrawy z fasoli miały wpływać na zgodę i miłość.
- Pszenica - zboża uznawane były za znak płodności i dostatku. Szczególnie pszenica zapewniała plony i zdrowie. Dodawana jest do kutii.
- Barszcz czerwony - zupa gotowana na burakach to wielu domach tradycyjna zupa wigilijna. Z burakami związane jest wierzenie, że ten kto je spożywa doczeka sędziwego wieku, przez całe długie życie ciesząc się nieskazitelną urodą.
Galeria: Barszcz wigilijny - 9 przepisów na czerwony barszcz na Wigilię
- Grzyby reprezentują podczas Wigilii płody ziemi. Grzyb ze względu na to, że rosną w lesie, uchodzą za magiczną potrawę, wykradzioną z innego świata. Na stole wigilijnym symbolizują uleganie pokusom oraz połączenie ze światem zmarłych. Są pokarmem dla duchów, zjednują przychylność tych, którzy odeszli
- Potrawy z makiem: mak symbolizuje obfitość, a jego zjedzenie podczas Wigilii przyniesie gospodarstwu dostatek. Według wierzeń ludowych, mak był najważniejszą z wigilijnych potraw, a jego brak mógł ściągnąć na domostwo nieszczęście. Dla chrześcijan mak to symbol chrześcijaństwa i płodności.
- Orzechy - ich symbolika jest niezwykle bogata. Ze względu na skorupę orzech symbolizuje tajemnicę, wróżbę, płodność. Orzechy leszczyny uchodzą za symbol mądrości i witalności. Religioznawcy przekonują, że również w chrześcijaństwie owoc ten ma specjalną symbolikę. Bardzo często nazywa się go symbolem Chrystusa - jego gorzka powłoka odpowiada ciału Jezusa, które doświadczyło gorzkiej męki, skorupę porównuje się do drzewa krzyża, a jądro, które żywi ludzi, jest utożsamiane z boską naturą Chrystusa. Ponadto orzech uchodzi za symbol szczęścia.
- Jabłko to owoc niezwykle bogaty w symbolikę. Większości ludzi owoc kojarzy się z kuszeniem Ewy w raju (jednak owocem tym był grant albo figa). Jabłko tymczasem ze względu na kulisty kształt powinno być odbierane jako symbol Ziemi, wieczności. W legendach i wierzeniach ludowych jabłko również występuje jako symbol, który odmienia losy świata.
- Gruszki, figi i daktyle: gruszka - symbolizuje stosunki międzyludzkie, zwłaszcza miłosne, to właśnie z gruszką większość chrześcijan utożsamia grzech. Owoc ten oznacza także dobrobyt oraz długie życie; figi - z tym owocem utożsamia się m.in długowieczność, płodność, obfitość i nieśmiertelność; daktyle - podobnie jak figi symbolizują płodność oraz dostatek i powodzenie
- Śliwki- symbol długowieczności i pomyślności, ochrony przed złem i przeszkodami. Kompot z nich musiał trafić na stół w Wigilię.
