Spis treści
Tego o ziemniakach dowiesz się z artykułu:
- Historia ziemniaka
- Wartości odżywcze ziemniaka
- Ziemniaki - kalorie
- Właściwości ziemniaków
- Odmiany ziemniaków
- Przepisy z ziemniakami
Historia ziemniaka
Za datę przybycia ziemniaków do Polski przyjmuje się pamiętny rok 1683, gdy Jan III Sobieski, triumfator wiedeńskiej batalii, powrócił na łono rodziny obdarowany przez cesarza Leopolda I workiem sadzonek kartofla. Królewski ogrodnik Łuba rozpoczął uprawę ziemniaka w ogrodzie na warszawskich Nowolipkach.
Przez lata ceniono bardziej nadziemne piękno tych cudzoziemskich roślin niż same bulwy skryte pod ziemią. Arystokratki z lubością przypinały sobie pęki fioletowych kwiatów do sukien, a miniaturzyści malowali je na porcelanie. Poważnie zajęto się uprawą ziemniaków dopiero za panowania króla Augusta III Sasa, czyli w połowie wieku osiemnastego. Jędrzej Kitowicz w Opisie obyczajów za Augusta III poświęca im rozdział, w którym stwierdza: „Jabłka zaś ziemne, czyli ziemniaki, a po teraźniejszemu kartofle, bądź świeże, bądź stare w jednej utrzymując się porze, równą też apetytowi sprawują satysfakcję [...] Długo Polacy brzydzili się kartoflami, mieli je za szkodliwe zdrowiu [...] Na końcu panowania Augusta III kartofle znajome były wszędzie w Polszcze, w Litwie i na Rusi.”
Nazwa kartofel pochodzi z języka niemieckiego od słowa Kartoffel, które jest zapożyczeniem z włoskiego wyrazu tartufo, tartuffel oznaczającego trufle, czyli bulwy podziemne. Już około roku 1700 w ogrodach miast austriackich Niderlandów (dzisiejszej Belgii) uprawiano ziemniaki. W połowie osiemnastego wieku sprzedawano je na wszystkich rynkach Flandrii. Stamtąd rozprzestrzeniały się dalej na wschód do Saksonii.
W 1756 roku Fryderyk II Wielki wkracza do Saksonii. Pruski król-żołnierz nie tylko eksploatuje bogatą Saksonię, ale nakazuje badać źródła gospodarczego sukcesu nowej prowincji. Ziemniak to bardzo wydajna roślina, Fryderyk II nie ma jednak cierpliwości francuskich monarchów i nie będzie czekał, aż ludzie sami się przekonają o korzyściach płynących z jego uprawy. Wprowadza więc odgórne zarządzenia – od tej chwili we wszystkich prowincjach Prus, również w Wielkopolsce, Mazurach i Warmii, obowiązuje wydzielenie części areału pod uprawę kartofla.
Wiek dziewiętnasty przynosi przełom w historii ziemniaka – kopcowanie. Jego wielka kariera gospodarcza nabiera rozpędu; nic już nie ogranicza mącznej bulwy ani rozmiar piwnic, ani pogoda, ani niepogoda. Książki kucharskie końca dziewiętnastego wieku podają kilkadziesiąt przepisów z nimi w roli głównej.
Wartości odżywcze ziemniaka
Kartofle to przede wszystkim węglowodany złożone ( 20g/100g ) sycą i dostarczają sporej dawki energii, utrzymującej się przez dłuższy czas. Aby w pełni wykorzystać energię zamkniętą w ziemniaku, najlepiej ugotować ziemniaki na parze lub w łupinach. I tu zaskoczenie, aby wspomóc metabolizm i ułatwić przyswajanie węglowodanów złożonych, dobrze jest je łączyć z tłuszczem lub białkiem. Dlatego ziemniaki z masłem lub skwarkami sycą nas dłużej.
Ziemniaki są bogate w witaminy. Przede wszystkim w witaminę C, której jest 45 mg na 100 g młodych ziemniaków i 13 mg na 100 g starych ziemniaków. Niestety witamina C jest nietrwała i ulega częściowemu rozpadowi podczas gotowania. Jest jej jednak na tyle dużo w kartoflach, że mimo obróbki cieplnej są dobrym źródłem tej witaminy. Zjedzenie przeciętnej porcji obiadowej ziemniaków (200 g) zaspokaja więcej niż połowę dziennego zapotrzebowanie na witaminę C. Ziemniak zawiera także witaminy z grupy B ( B1, B3, B6 ), niezbędne do naszego metabolizmu.
Jak gotować ziemniaki by nie traciły witamin?
Ziemniaki obfitują w również w mikroelementy: magnez, potas, żelazo. Niedobory magnezu dotyczą wszystkich mieszkańców miast, dlatego warto włączyć do swojej diety ziemniaki. Potas zawarty w kartoflach przyda się sportowcom oraz wielbicielom kawy. Zawarte w ziemniakach żelazo, w połączeniu z witaminą C wspiera produkcję krwi.
Ziemniaki - kalorie
Ziemniaki są niskokaloryczne. Tuczą dodatki do ziemniaków oraz sposób obróbki. Kartofle ugotowane w mundurkach, dostarczają zaledwie 76 kcal w 100 g, podczas gdy ta sama ilość g makaronu to 150 kcal, a 100 g chleba (4 kromki) zawiera 250 kcal.
Najlepiej jeść ziemniaki gotowane w mundurkach, pieczone w folii lub w postaci purée. Tłuczone ziemniaki wzbogacone dodatkiem mleka i masła zawierają 96 kcal w 100 gramach. Natomiast frytki to już wyzwanie dla naszej figury, dostarczają 274 kcal na 100 gramów. Najbardziej niebezpieczne są jednak chipsy, każde 100 g zawiera aż 568 kcal.
Jak przygotować ziemniaki na grillu?
Właściwości ziemniaków
Ziemniaki regulują prawidłowe trawienie, a szczególnie pasaż (przechodzenie) treści jelita przez przewód pokarmowy. Ziemniaki zawierają spore ilości błonnika rozpuszczalnego w wodzie. Najwięcej zawierają go młode ziemniaki. Błonnik pokarmowy wiążą się chemicznie z kwasami żółciowymi, które są produktem ubocznym rozkładu cholesterolu, i usuwa je z organizmu. Na skutek tego organizm wytwarza większe ilości kwasów żółciowych, pobiera cholesterol z krwiobiegu obniżając w ten sposób jego poziom we krwi. Błonnik wiąże także węglowodany zawierające glukozę, spowalniając uwalnianie cukru do krwiobiegu, przez co jego poziom w organizmie jest niższy.
Odmiany ziemniaków
Ziemniaki są w Polsce najpopularniejszym źródłem skrobi. Jednak ziemniak ziemniakowi nierówny. Jedne nadają się do sałatek (z mniejszą ilością skrobi), inne na frytki czy kopytka (mączyste, bogate w skrobię). Oto krótka ściąga na temat najpopularniejszych odmian ziemniaków wraz z ich przeznaczeniem.
Aster – puree i frytki, do smażenia i na placki ziemniaczane.
Bryza – puree, pyzy, kluski, do pieczenia i na placki ziemniaczane.
Impala – do sałatek, pieczenia, smażenia i gotowania ziemniaków w skórkach i bez.
Irga – do pieczenia i smażenia, odmiana świetna do gotowania ziemniaków w skórkach i bez.
Irys – to ziemniak uniwersalny - do gotowania, pieczenia, smażenia oraz na sałatki.
Jeśli nie wiecie, jakiej odmiany ziemniaki kupiliście, możecie przeprowadzić prosty test na zawartość skrobi. Przetnijcie ziemniaka na pół i potrzyjcie o siebie obie połówki. Jeśli będą się zlepiać, to oznacza, że ziemniaki mają dużo skrobi i lepiej zrobić z nich kopytka, placki, frytki, puree lub dodać je do zupy. Gdy zaś się nie skleją, smaczniejsze będą w sałatce lub gotowane, podawane w całości jako dodatek do obiadu.
Więcej informacji w przewodniku:
Jakie są odmiany ziemniaka? Jakie ziemniaki wybrać do danej potrawy?
Jak przyrządzać ziemniaki - propozycje dań
Możliwości wykorzystania ziemniaków w kuchni jest tak wiele, że tylko wyobraźnia może postawić nam granice. Ziemniaki możemy dodać właściwie do wszystkiego: zup, sałatek, dań głównych. Mogą również stanowić samodzielne danie. Kilka podpowiedzi na przyrządzanie ziemniaków:
Jak upiec ziemniaki w piekarniku?
Jak upiec ziemniaki w ognisku?
Jak ugotować ziemniaki w łupinach lub obrane?
Łatwe dania z ziemniaków - 8 super przepisów + WIDEO
Pieczone ziemniaki hasselback: przepis na ziemniaki "harmonijkowe"
Kartoflanka, zupa ziemniaczana: dobry przepis
Pyzy z Różyca - przepis tradycyjnej kuchni warszawskiej
Niemiecka sałatka ziemniaczana: przepis na Kartoffelsalat
Do wody w której gotujemy obrane ziemniaki warto dodać, wzorem Francuzów, czosnek, tymianek lub listek laurowy, które nadadzą ziemniakom głębi.
Najlepszy sprzęt AGD i RTV w najlepszych cenach. Zobacz rabaty na Media Expert kody rabatowe.
